De Gazastrook is een tikkende tijdbom; de vraag is niet óf de bom afgaat, maar wanneer.
Door Lydia de Leeuw
Deze maand gaat de afsluiting van de Gazastrook zijn tiende jaar in. De VN en het Internationale Rode Kruis noemen de afsluiting een collectief straffen van de burgerbevolking; een misdrijf dat vervolgd kan worden door het internationaal strafhof in Den Haag. In de afgelopen jaren zag ik de destructieve impact van Israël’s illegale afsluiting op Gaza’s economie, op de gezondheidszorg, de waterzuivering, de stroomtoevoer en andere basisvoorzieningen. Om nog maar niet te spreken over de psychische en sociale impact van het opgesloten zitten; samen met 1,8 miljoen mensen beperkt zijn tot een oppervlakte van nog geen 2 keer Texel. De VN voorspellen dat de Gazastrook tegen 2020 onbewoonbaar moet worden verklaard. Bij het zien van de enorme verwoesting, het collectieve trauma en gebrek aan wederopbouw na Israël’s offensief van 2014, dacht ik “erger kan het hier niet meer worden”. Maar na ons recente Kifaia-bezoek weet ik: het kon nog erger.
In plaats van Israël als bezettingsmacht aansprakelijk te houden voor de misdadige afsluiting, blijft de internationale gemeenschap geld pompen in humanitaire projecten (die zonder de afsluiting onnodig zouden zijn), zonder politieke actie te ondernemen om de afsluiting te beëindigen. “We worden tot bedelaars gemaakt”, hoor je veel mensen in Gaza zeggen. “We willen werken, een toekomst kunnen opbouwen en niet afhankelijk zijn van hand-outs.” Inmiddels is driekwart van de bevolking afhankelijk van voedselhulp.
De afsluiting is door Israël ingesteld, maar Egypte handelt medeplichtig. Het deelt een grensovergang met de Gazastrook, Rafah, die in coördinatie met Israël op slot wordt gehouden en héél soms enkele dagen open gaat om wat mensen Gaza in/uit te laten. Wanneer dat gebeurt, haasten duizenden mensen zich naar de grensovergang, levend tussen hoop en wanhoop; lukt het om de grens over te komen? Het lange wachten, de onzekerheid en de vaak respectloze behandeling door Egyptische ambtenaren zijn voor iedereen een ware beproeving. Maar ze hebben geen keuze; als ze verenigd willen worden met hun familie of een buitenlands ziekenhuis moeten bereiken voor behandeling of zijn toegelaten tot een buitenlandse universiteit, dan is Rafah vaak hun enige optie.
Inmiddels staan tienduizenden mensen op de wachtlijst om via de Rafah-grensovergang de Gazastrook te verlaten. De enkele keren dat de grens voor een paar dagen open gaat, wordt slechts een fractie van die wachtenden doorgelaten door Egypte. Zo gaat het al jaren, maar dit keer hoorden we in Gaza voor het eerst kritiek op de rol van Hamas bij de grensovergang. “Alleen met wasta [connecties] kom je nu de grens nog over. Óf je moet heel veel [smeer]geld geven aan vage lieden die rondhangen bij de grens en met dat geld proberen voorrang voor je te regelen bij Hamas en de Egyptische autoriteiten”, vertelt Maha (30). Zij komt oorspronkelijk uit Gaza maar woont sinds 2007 met haar man en twee kinderen (een dochtertje van 4 en zoontje van 8) in Dubai. Ze kwam in juni 2015 met de kinderen naar Gaza om haar familie te bezoeken. Het bezoek duurt langer dan gepland; nu al een jaar. Rafah is 4 keer ‘open’ gegaan en ze heeft 4 keer tevergeefs geprobeerd om weg te komen.
“Gisteren deden we onze vierde poging. Er waren mannen in auto’s met geblindeerde ramen die zeiden dat ze wel wat konden regelen aan de Hamas-zijde van de grensovergang. Veel mensen gaven geld aan deze mannen; het lijkt noodzakelijk wanneer je de grens over wil. Mensen betaalden duizenden dollars per persoon. Ze vroegen “wat heb je ervoor over om weg te komen?” Ik heb er alles voor over om terug te gaan naar m’n man. M’n meisje heeft haar verblijfsstatus in Dubai verloren, omdat ze te lang is weggeweest. M’n zoon wil niet leren op school; hij wil alleen weer bij z’n vader zijn.”
Maha betaalde $3,500 aan zo’n ‘fixer’, maar ook dat mocht niet baten. Ze kwam de grens niet over. En dan hoort zij bij de mensen die nog spaargeld hadden. Na een dag wachten aan de grens, keerde Maha met haar kinderen weer terug naar het overvolle huis van haar schoonfamilie.
De afsluiting van de Gazastrook heeft schrijnende tekorten aan bouwmaterialen veroorzaakt. Maar ook over de bouwmaterialen horen we van mensen kritiek op Hamas, over corruptie en nepotisme: “als je bij hen hoort, kom je makkelijker aan materialen voor een huis.” In die kritiek zit vaak een grote teleurstelling; Hamas won de verkiezingen in 2006 juist omdat het zich had bewezen als een eerlijke partij die opkwam voor de armen en zwakkeren in de samenleving.
Zelfs vrienden waarvan ik altijd dacht dat ze Palestina nooit zouden willen verlaten, proberen nu weg te komen. De belangrijkste motivatie: “we moeten hier weg voor onze kinderen. Ze hebben hier geen toekomst, alleen nog meer oorlog, tekorten, opgesloten zitten, werkeloosheid.” Dat zijn de woorden van mijn vriend Mustafa, vader van drie dochters en drie zonen en de laatste persoon die ik ooit dacht te horen over vertrekken. We praten over over het toegenomen aantal zelfmoorden in Gaza. Zelfmoord was altijd taboe in Gaza, iets schandelijks. Dat begint nu te veranderen; steeds meer mensen beroven zichzelf van het leven en er wordt openlijk over gepraat. Sabri spreekt vastberaden; “Al is het ’t laatste wat ik doe, ik wil ervoor zorgen dat die gedachte nooit bij mijn kinderen opkomt.”
NOS-correspondente Monique van Hoogstraten maakte een item over zelfmoorden (incl. zelfverbrandingen) in Gaza. Erg belangrijk dat ze erover bericht, maar erg kwalijk wanneer ze vervolgens de zelfmoorden buiten de context van de bezetting en afsluiting plaatst. Ze heeft het over werkeloosheid, maar benoemt de oorzaak niet: de afsluiting. Ze heeft het over uitzichtloosheid, maar laat daarbij het feit dat Gaza al bijna 10 jaar een openluchtgevangenis is, eventjes weg. Ze maakt geen onderscheid tussen rol van de gevangenisbewaarder en de facto ‘leiding’ van de gevangenen. Het is op z’n minst matige journalistiek, en op z’n ergst misleidende berichtgeving.
Na tien jaar afsluiting, drie verwoestende Israëlische offensieven en een verlies van vertrouwen in Hamas zijn mensen hun hoop op een betere toekomst grotendeels verloren. Woede en frustratie bouwen zich op. Hoe en wanneer die tot uitbarsting komen, is moeilijk te zeggen. Maar er hebben zich naast Hamas steeds meer militante groepen gevormd die Hamas veel te gematigd vinden in hun verzet en die door Hamas genadeloos worden neergeslagen. Terugvechten tegen Israëlische F16’s, oorlogsschepen en tanks is onmogelijk. De vraag is dus of de uitbarsting van frustratie en wanhoop niet binnen Gaza zelf zal plaatsvinden.
Als de internationale gemeenschap (inclusief Nederland) iets wil doen om erger te voorkomen, zullen ze vaart moeten maken met het beëindigen van de afsluiting. Dat kan alleen wanneer Israël aansprakelijk wordt gehouden voor dit misdrijf en wanneer de destructie van de Gazastrook wordt behandeld als de ‘man-made crisis’ die het is. Er bestaat geen excuus voor het collectief straffen van een burgerbevolking. Wanneer Nederland dit misdrijf blijft verexcuseren, staat het aan de verkeerde kant van de geschiedenis.
De namen in dit artikel zijn gefingeerd.